The Seven Year Itch

Afgelopen zomer voerde ik een campagne om Geliefde opnieuw te versieren. Volgens de filmklassieker The Seven Year Itch vermindert de belangstelling voor monogamie na zeven jaar huwelijk namelijk. Ik maakte daarom cazpacho en sushi, sleepte witte biologische wijn aan en verwelkomde Geliefde aldus aan het einde van haar werkdagen op een picknickmat aan het meer van Genève. Baat het niet, dan schaadt het niet, dacht ik.

Na de verhuizing naar ons nieuwe huis liepen mijn versierpogingen op niets uit. Wekenlang droeg ik vieze kluskleding en serveerde Geliefde ’s avonds blikvoer op plastic borden. Geliefde had dan ook alleen oog voor de staat van de muren, plafonds en vloer.

Tot we op een avond, tijdens het uitlaten van de honden, bij een vijver kwamen. Er stond een hoog hek omheen waaraan borden hingen dat het Streng Verboden Toegang was voor Onbevoegden. De vijver was van de CERN, de Europese organisatie voor kernonderzoek. Vogels trokken zich daar niets van aan: over het water scheerden zwaluwen op zoek naar insecten.

Plotseling zag Geliefde dat een van de vogels te water was geraakt. Hulpeloos fladderde het met zijn vleugels, die steeds verder in de waterplanten verstrikt raakten. Dat ging Geliefde aan het hart. “We kunnen niets doen, het is de natuur,” probeerde ik nog.

Moeizaam klom ik over het hek heen, me bezerend aan de zeer pijnlijke punten. Ik belandde met mijn blote benen in bramenstruiken, waar ik doorheen moest om bij de vijver te komen. Toen ik tot mijn knieën in het water stond, me afvragend welke giftige stoffen er geloosd werden, schrok de vogel zo dat ‘ie naar de kant spartelde. Voorzichtig pakte ik de drenkeling op en gaf hem door het hek aan Geliefde. Ze droogde het vogeltje aan haar T-shirt waarna hij, enigszins onvast, wegvloog.

Jammerend klom ik weer over het hek en viel in de armen van Geliefde. “Je bent mijn held,” zei ze stralend. Mijn armen en benen zaten vol blauwe plekken en schrammen en mijn broek was gescheurd. Maar die Seven Year Itch heb ik mooi afgeweerd.

Vegetarische geschiedenis

Recensie van: Dirk-Jan Verdonk, Het dierloze gerecht. Een vegetarische geschiedenis van Nederland (Boom; Amsterdam 2009)
ISBN: 9789085067115 Prijs: €29,50

Op 10 december 2009 kondigde minister Cramer aan dat de officiële diners van het ministerie van VROM voortaan vegetarisch zullen zijn. Vegetarisme maakt onderdeel uit van de omschakeling naar een duurzamer voedselpatroon en de minister wil daarin het goede voorbeeld geven. Dat dieren geen rol lijken te spelen in Cramers plantaardige keuze valt op na lezing van Het dierloze gerecht waarop Dirk-Jan Verdonk in april 2009 aan de Universiteit Utrecht promoveerde. In zes casestudies, die een chronologische en thematische indeling verschaffen, behandelt Verdonk de verschillende motieven voor vegetarisme. Zijn onderzoek richt zich in het bijzonder op het denken over de relatie tussen mens en dier.

In de algemene historiografie is weinig aandacht voor vegetarisme. De biografen van Ferdinand Domela Nieuwenhuis, de eerste casestudy, schreven het vegetarisme van de socialist eenvoudigweg toe aan soberheid en solidariteit met arbeiders die zich geen vlees konden permitteren. Verdonk laat echter zien dat dieren onderdeel uitmaakten van Domela’s conceptie van een rechtvaardige wereld. Hoe diepgeworteld zijn principes waren, wordt duidelijk uit hun effect op Domela’s sociale relaties in een tijd dat vegetarisme nog totaal onbekend was. Na 1880 werd vegetarisme in Nederland algemener, bijvoorbeeld onder christen-anarchisten. Zij stonden, eind 19^e eeuw, een maatschappij voor gebaseerd op het ‘beginsel der liefde’ en waren tegen vivisectie en de consumptie van dierlijke producten.

De trots van vegetarisch Nederland was het succesvolle hotel-restaurant Pomona dat zich in 1913 in Den Haag vestigde. Aan de samenstelling van de menukaart gingen vele jaren van discussie over voedingsleer vooraf. Voor de vele gasten die nog niet voor het vegetarisme gewonnen waren, had het restaurant “fopworstjes”. Ook elders in Nederland werden vegetarische restaurants, pensions en sanatoria geopend en steeds meer reguliere restaurants hadden een vegetarische optie op de kaart. De vegetarische beweging vaarde wel bij de crisis en de soberheid van de jaren dertig, maar dat werkte uiteindelijk contraproductief. De vleesloze maaltijd werd met de oorlog geassocieerd; het ethische aspect van vegetarisme was duidelijk nog niet diep geworteld. De sluiting van Pomona tijdens de Tweede Wereldoorlog markeerde het einde van wat Verdonk “de eerste vegetarische golf” noemt.

Als vierde casestudy dient de visie op vlees van de protestgeneratie. Na de oorlog groeide de vee-industrie mee met de economie. De consumptie van dierlijke proteïnes was vanaf 1950 voor het eerst groter dan die van plantaardige. Tegelijk werd duidelijk dat het wereldvoedselprobleem daar niet bij gebaat was en dat de pesticiden van de reguliere landbouw schadelijk waren voor mens en dier. De thema’s werden opgepikt door Provo, maar voor een vegetarische levensstijl was die te tegendraads. Roel van Duijn begon in 1969 de kabouterbeweging die pleitte voor harmonie tussen mens en natuur en distributiepunten voor biologisch-dynamische producten introduceerde. Het netwerk van winkeltjes en bakkers die “kabouterbroden” verkochten, breidde zich snel uit. Over de verkoop van vlees verschilden de meningen, maar over het algemeen zagen de kabouters vlees als het noodzakelijke bijproduct van zuivelproductie. Desalniettemin zorgde de beweging voor een mentaliteitsomslag ten aanzien van voeding waarbij vegetarisme alleen te winnen had.

Tot de “goedvoedselbeweging” drong langzaam maar zeker door dat het leven van dieren in de vee-industrie in korte tijd ingrijpend veranderd was. In 1950 legde een kip 180 eieren per jaar; in 1980 waren dat er 280. De levensverwachting van vee daalde drastisch. Door antibiotica konden meer dieren op een kleinere oppervlakte worden gehouden en werden ze niet langer naar buiten gelaten. Slachterijen mechaniseerden zodat ze 11.000 dieren per uur konden verwerken. Trots vertoonde de vee-industrie de behaalde resultaten op landbouwmanifestaties waarop jonge vegetariërs zich organiseerden in organisaties als Lekker Dier. Ze voerden acties en verstrekten via de media informatie over de misstanden in de vee-industrie. Hoewel veel onderzoek in dienst stond van de landbouw, nam ook de kritiek uit wetenschappelijke hoek toe en maakten disciplines als dierpsychologie en ethologie opgang. En al namen onderzoekers geen moreel standpunt in, het publiek deed dat wel. Het aantal vegetariërs in Nederland nam toe van 10.000 in het midden van de jaren zestig tot zeker 100.000 in 1980. De landbouwsector begreep aanvankelijk weinig van de aantijgingen van dierenmishandeling en beschouwde het scharrelei, dat in 1975 de weg naar de supermarkt vond, als “gevaarlijk precedent”. Maar de consument begreep dierenleed evenmin: dierenwelzijn werd niet gedefinieerd met wat het beste was voor de dieren, maar hoe de vee-industrie er prettig uit zag voor consumenten. De overheid werkte niet mee om ethische richtlijnen te introduceren: integendeel, ze stimuleerde en subsidieerde de vee-industrie.

Omdat ludieke acties ten bate van dierenwelzijn in vee-industrie, jacht en proefdierlaboratoria hadden gefaald, kozen activisten vaker voor een niet geheel legale benadering. Tijdens de eerste officiële actie van het Dierenbevrijdingsfront in 1979 werden 12 honden bevrijd waarop TNO experimenten uitvoerde. De acties konden aanvankelijk op brede maatschappelijke steun rekenen. Dat veranderde toen, vanaf 2000, steeds vaker mensen, die direct of indirect verantwoordelijk waren voor dierenleed, in hun persoonlijke levenssfeer werden bedreigd. Het Dierenbevrijdingsfront had zich inmiddels omgevormd tot een verzamelnaam voor activisten die los van elkaar maar met een gedeeld ideaal sabotage pleegden. Infiltreren kon de overheid niet, onderhandelen met een centrale instantie evenmin en dankzij internet werd het frustreren van informatiekanalen lastig. Het lag voor de hand de voedingsbodem voor radicalisme weg te halen en de exploitatie van dieren aan te pakken, maar de overheid prefereerde een beleid waarbij ze dierenactivisten, ook als ze legaal opereerden, als terroristen presenteerde.

Het radicale dierenactivisme, ontbrand door de intensivering van de vee-industrie en een overheid wars van kritiek daarop, kwam voort uit dezelfde sentimenten over de relatie tussen mens en dier die vegetariërs eind 19^e eeuw koesterden. Verdonk oordeelt echter dat het radicale dierenactivisme heeft gefaald omdat het de hele dierenbescherming schaadde. Het is de eerste steek die hij laat vallen in een boek dat verder het toonbeeld is van een goed proefschrift: duidelijk afgebakend, uitstekend onderzocht en boeiend geschreven. Met een voorganger als Verdonk is de auteur van een volgende vegetarische geschiedenis van Nederland niet te benijden.

Deze recensie is verschenen in het Tijdschrift voor Geschiedenis 123 (2010).

Indringer

Ik houd niet van vlieringen. Dat komt door de horrorfilm Paranormal activity. Een jong stel, Katie en Micah, wordt lastig gevallen door een spook. Het leidt Micah naar de vliering van hun huis, waar een foto van Katie als klein meisje blijkt te liggen. Aangezien het een nieuwbouwhuis is waarin ze nog maar kort wonen, kan die foto kan daar alleen op bovennatuurlijke wijze gekomen zijn. Het loopt in de film slecht af met Katie en Micah.

Ik stond daarom niet te springen de vliering van ons huis te bezoeken. Geliefde maakte in het plafond van onze slaapkamer een luik open en trok een metalen trap uit, die akelig piepte. Met een knijpkat (de normale zaklantaarns waren “toevallig” onvindbaar) kroop ik de vliering op. Terwijl mijn hand op volle toeren de knijpkat aandreef, scheen ik met de zwakke lichtstraal rond. Aan de spanten van het dak hingen een paar kleine wespennesten. Op de vloer lag een dikke laag isolerende glaswol. En daarop trof ik de sporen van een indringer.

In de hoek van de vliering was een bed van stro gemaakt. In een andere hoek lagen uitwerpselen. Ik nam foto’s, die Geliefde en ik uitgebreid bestudeerden. We hebben het bewijsmateriaal naar een expert gestuurd en zij heeft er een heel team op gezet. De uitslag kwam: op onze vliering heeft zich een marter gevestigd.

Marters zijn kleine roofdieren. Door hun prachtige bruine pels en lange, dikke staart eindigen ze nogal eens als bontjas. Desondanks zoeken ze nogal eens hun onderkomen bij mensen, vooral steenmarters. Ze hebben de reputatie nogal luidruchtig te zijn en laten bijvoorbeeld het autoalarm af gaan.

Op een nacht werden we wakker van gestommel boven ons hoofd. Onze poezen keken gespannen naar het luik van de vliering. In de huiskamer sloegen de honden aan. Het is het enige dat we van onze indringer hebben vernomen.

Vandaag vond ik niet ver van ons huis een aangereden steenmarter. Ik houd mezelf voor dat dit niet onze indringer is. Die heeft gewoon elders zijn intrek genomen. Misschien hield ‘ie ook niet zo van vlieringen.

Bewijsmateriaal

 

Het nest van, naar alle waarschijnlijkheid, een steenmarter op de vliering van ons huis.

Sneeuw

 

Onze hond Sugar. Misschien moeten we de wielen door ski’s vervangen.